Κλιματική αλλαγή – επιπτώσεις στη μετανάστευση

Του συνεργάτη μας, κ. Δημήτρη Τουτουντζόγλου, δικηγόρου Δράμας, υποψ. διδάκτορα Νομικής

Τα τελευταία χρόνια γίνεται συζήτηση για τη σχέση των περιβαλλοντικών αλλαγών με την ανθρώπινη μετανάστευση. Στη συζήτηση αυτή αναδεικνύεται ιδιαίτερα η σύνδεση της μετανάστευσης και των μεταναστών με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Η κλιματική κρίση αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής μας. Οι επιπτώσεις της γίνονται αισθητές σε όλο τον πλανήτη, καθώς επηρεάζουν τους ανθρώπους, τη φύση και την οικονομία. Η κλιματική αλλαγή θα έχει αρνητικές συνέπειες[1] για τα μέσα διαβίωσης, τη δημόσια υγεία, την επισιτιστική ασφάλεια και τη διαθεσιμότητα νερού. Αυτό με τη σειρά του θα έχει αντίκτυπο στην ανθρώπινη κινητικότητα γεγονός που θα οδηγήσει σε σημαντική αύξηση της κλίμακας μετανάστευσης και μετακίνησης.

Ο όρος Περιβαλλοντική Μετανάστευση αφορά γενικά τις πληθυσμιακές μετακινήσεις που προκαλούνται εξαιτίας των περιβαλλοντικών αλλαγών. Ένα τέτοιο φαινόμενο, αν και δεν είναι νέο – υπήρχε και από την αρχαιότητα – τα τελευταία χρόνια έχει πάρει σημαντικές διαστάσεις λόγω κυρίως της κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη μας. Η αύξηση του αριθμού των ατόμων που αναγκάζονται να μεταναστεύσουν για περιβαλλοντικούς λόγους μας οδηγεί να αναλογιστούμε τη νομική αναγνώριση της περιβαλλοντικής μετανάστευσης αλλά εξακολουθεί να μην υπάρχει μια  ομόφωνη θέση σχετικά με τον ορισμό της. Ένας από τους πρώτους όρους που προσδιορίστηκαν ήταν αυτός των «περιβαλλοντικών προσφύγων». Τελευταία, ο όρος «κλιματικός πρόσφυγας[2]» χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει ανθρώπους που έχουν εξαναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα τους όχι λόγω γενικής μετάλλαξης του περιβάλλοντός τους, αλλά εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Ορισμένοι διεθνείς οργανισμοί (Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες, ΔΟΜ κ.ά.) επέκριναν, παρ’ ολα αυτά, τη χρήση του όρου «πρόσφυγας» στην περίπτωση των περιβαλλοντικών μεταναστεύσεων. Πράγματι, η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 προβλέπει την αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα για όποιον/α βρίσκεται εκτός της χώρας του/της λόγω φόβου δίωξης. Στην περίπτωση των περιβαλλοντικών μεταναστών, είναι συχνά δύσκολο να μιλήσουμε για κίνδυνο δίωξης. Επιπλέον, άνθρωποι που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές διασχίζουν εθελοντικά τα σύνορα της χώρας τους. Για τον λόγο αυτό, αντί του όρου «πρόσφυγας», προτιμώνται οι όροι «εκτοπισμένο άτομο[3]», «περιβαλλοντικός πρόσφυγας[4]» ή «περιβαλλοντικός μετανάστης» με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνονται στα κριτήρια της Σύμβασης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες με επακόλουθο να μην περιλαμβάνονται στις στατιστικές για τους πρόσφυγες της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών.

Ορισμένες περιοχές του κόσμου είναι «θερμά σημεία» κλιματικής αλλαγής, στα οποία η τρέχουσα κλιματική αλλαγή δρα ως επιταχυντής στις ήδη υπάρχουσες συνθήκες περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προέρχεται από μια μελέτη[5] που δημοσιεύθηκε στην Παγκόσμια Εφημερίδα για το Περιβάλλον, αναφορικά με την κατάσταση στις νότιες χώρες της Μεσογείου. Στις περιοχές αυτές, οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές έχουν προκαλέσει ξηρασίες και άνοδο της θερμοκρασίας για δεκαετίες και οι προβλέψεις επιβεβαιώνουν την τάση αυτή. Οι αλλαγές αυτές έχουν ισχυρό αντίκτυπο στην τοπική γεωργία, συμπεριλαμβανομένης της υδροδότησης και των αρδευτικών συστημάτων, στη γονιμότητα της γης και, κατ’ επέκταση, στην παραγωγή σίτου και άλλων βασικών αγαθών, καθώς και στις ασθένειες και τα γεωργικά παράσιτα.

Σε άλλες περιπτώσεις η υποβάθμιση του περιβάλλοντός τους μπορεί να προκαλέσει αστάθεια[6] ή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[7] ή συγκρούσεις[8]. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν, για παράδειγμα, τις συνδέσεις μεταξύ ξηρασίας, μετανάστευσης και της σύγκρουσης στη Συρία[9]. Στις περιπτώσεις αυτές, οι μετανάστες θα μπορούσαν να έχουν προστατευτεί όχι μόνο ως περιβαλλοντικοί μετανάστες, αλλά και λόγω των συνεπειών της περιβαλλοντικής υποβάθμισης (γενικευμένη βία, διώξεις κ.λπ.).

Οι μελέτες που προωθούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρονται σε μετακινήσεις που προκαλούνται από περιβαλλοντικούς λόγους[10]. Η χρήση όρων όπως «μετανάστης», «πρόσφυγας» ή «εκτοπισμένο άτομο», μπορεί να οδηγήσει σε πολύ διαφορετικές νομικές συνέπειες και στην αναγνώριση διαφορετικών τύπων δικαιωμάτων. Ενδεικτική και συνάμα χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ionu Teitiota[11] ενός άνδρα  από τα νησιά Κιριμπάτι στον κεντρικό Ειρηνικό Ωκεανό όπου το έτος 2015  ζήτησε άσυλο ως πρόσφυγας στην Νέα Ζηλανδία υποστηρίζοντας ότι ο ίδιος και η οικογένειά του απειλούνταν από την άνοδο της θάλασσας που καταπίνει το σπίτι τους. Ο ισχυρισμός απορρίφθηκε από τα δικαστήρια της Νέας Ζηλανδίας με την αιτιολογία ότι εξακολουθούσε να είναι δυνατή η διαμονή στη νησιωτική χώρα ανεξάρτητα από το εάν το σπίτι του είχε καταστεί ακατοίκητο.

Ορισμένα κράτη προσπάθησαν να προσδιορίσουν λύσεις αλλά αποτελούν μεμονωμένες περιπτώσεις. Η Σουηδία και η Φιλανδία για παράδειγμα παρέχουν[12] αναγνώριση ασύλου ή ανθρωπιστικής προστασίας σε όσους δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα τους εξαιτίας φυσικών καταστροφών. Το 2008 το Υπουργείο Εσωτερικών της Ιταλίας αποφάσισε να αναστείλει τα μέτρα επαναπατρισμού για τους πολίτες του Μπαγκλαντές[13] που διέμεναν παράνομα στη χώρα, στον απόηχο της κρίσης που ακολούθησε μετά τον κυκλώνα Σιντρ. Η Ιταλία, ωστόσο, σε αντίθεση με τη Σουηδία και τη Φινλανδία, δεν χορήγησε κάποια μορφή ειδικής προστασίας, ούτε άδειες παραμονής.

Ο Αντόνιο Γκουτιέρες, Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες, έχει προβλέψει[14] ήδη από το 2009 στην Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα που πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη ότι δεν θα αργήσει ο καιρός που η κλιματική αλλαγή θα γίνει η κύρια αιτία της ανθρώπινης μετανάστευσης. Ο Γκερντ Μίλερ[15] είχε αναφερθεί στο πρόβλημα δηλώνοντας[16] τα εξής: «Λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι από το 2006 μέχρι το 2011 η Συρία υπέστη τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 100 ετών της ιστορίας της. Οι εμπειρογνώμονες σε θέματα της συγκεκριμένης περιοχής υποστηρίζουν ότι αυτή η ξηρασία έριξε και άλλο λάδι στη φωτιά της συριακής πολιτικής κρίσης». To έτος 2009 σε έκθεση[17] που υπέβαλλε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ο Γραμματέας τους Μπαν Κι Μουν κατέθεσε τις προβλέψεις της επιστημονικής κοινότητας για τον αναμενόμενο αριθμό κλιματικών προσφύγων: οι προβλέψεις κυμαίνονται μεταξύ 50 και 350 εκατομμυρίων το έτος 2050. Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας[18] του 2018 εκτιμά ότι, μέχρι το 2050, θα υπάρξουν 143 εκατομμύρια περιβαλλοντικοί μετανάστες από περιοχές της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής νοτίως της Σαχάρας και της νοτιοανατολικής Ασίας[19]. Ο ΟΗΕ προειδοποίησε[20] ότι περισσότεροι από 500 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα σε περιοχές που έχουν πληγεί από διάβρωση του εδάφους που συνδέεται με την αλλαγή του κλίματος και προέτρεψε όλες τις χώρες να δεσμευτούν για βιώσιμη χρήση της γης για να συμβάλλουν στον περιορισμό των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου προτού είναι πολύ αργά. Στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική η κλιματική αλλαγή είναι ήδη εμφανής. Ο αριθμός των εξαιρετικά ζεστών ημερών διπλασιάστηκε από το 1970. Όπως επισημάνει χαρακτηριστικά ο Jos Lelieveld[21] «Στο μέλλον, το κλίμα σε πολλά μέρη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής θα αλλάξει με τέτοιο τρόπο ώστε η ίδια η ύπαρξη των κατοίκων τους να κινδυνεύει»[22]. Σύμφωνα με την παγκόσμια έκθεση του 2019[23] από το Κέντρο Παρακολούθησης Εσωτερικών Μετακινήσεων 17,2[24] εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους το περασμένο έτος λόγω καταστροφών που επηρέασαν αρνητικά τη ζωή τους. «Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται πρέπει να είμαστε σε θέση να προβλέψουμε ποιους πληθυσμούς θα διατρέξουν σε κίνδυνο για μολυσματικές ασθένειες διότι η πρόληψη είναι πάντα ανώτερη από την αντίδραση» δήλωσε ο Desiree LeBaud[25]. Ο Γενικός Διευθυντής του Παγκόσμιου  Οργανισμού Υγείας Tedros Adhanom Ghebreyesus προειδοποίησε[26] τον Νοέμβριο ότι η κλιματική αλλαγή είναι ήδη κρίση για την υγεία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος προειδοποίησε στην πρόσφατή του έκθεση[27] ότι «η Ευρώπη δεν θα πετύχει το όραμα της διαβίωσης με βιώσιμο τρόπο εντός των ορίων του πλανήτη  αν συνεχίσει να προωθεί την οικονομική ανάπτυξη και προσπαθώντας να διαχειριστεί περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις που προκύπτουν». Η έκθεση[28] περιλαμβάνει λεπτομερή ανάλυση της πορείας της ΕΕ προς τους σημερινούς στόχους της για το 2020 και το 2030 για το περιβάλλον και το κλίμα, καθώς και μακροπρόθεσμους στόχους. Από τους 35 δείκτες και τους στόχους πολιτικής για το 2020 που παρακολουθεί ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιθανό να πετύχει μόνο έξι. Επιπροσθέτως υπογραμμίζει[29] ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται επί του παρόντος να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου μόνο κατά 29% έως το 2030, που σε σύγκριση με τον συμφωνημένο στόχο του 40% είναι πραγματική αποτυχία. Οι εκπομπές που συνδέονται με τις μεταφορές και τη γεωργία αυξάνονται. Μόνο το 16% των ενδιαιτημάτων που θεωρούνται σημαντικά για τη βιοποικιλότητα είναι επαρκώς προστατευμένα. Η υγεία του 20% του αστικού πληθυσμού της ΕΕ κινδυνεύει λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που υπερβαίνει τα ευρωπαϊκά όρια ασφαλείας. Συντόμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να ανακοινώσει τα σχέδιά της για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ένα προσχέδιο[30] του πλάνου διέρρευσε και χαρακτηρίστηκε από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ανεπαρκές.

Όλες αυτές οι εξελίξεις είναι ανησυχητικές αλλά παρέχουν ακόμη περιθώριο στις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν πιο φιλόδοξες πολιτικές , επενδύσεις και δράσεις αλλά και ταυτοχρόνως να συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση των πολιτών , ενθαρρύνοντάς τους να ξανασκεφτούν συμπεριφορές και τρόπους ζωής.

[1]https://www.unhcr.org/climate-change-and-disasters.html

[2]http://www.law.harvard.edu/students/orgs/elr/vol33_2/Docherty%20Giannini.pdf

[3]https://www.rsc.ox.ac.uk/publications/protecting-environmentally-displaced-people-developing-the-capacity-of-legal-and-normative-frameworks

[4]https://www.legambiente.it/sites/default/files/docs/dossier_profughi_ambientali_2.pdf

[5]https://www.ismed.cnr.it/it/

[6]http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/sede310308climatechange_/SEDE310308climatechange_it.pdf

[7]https://ec.europa.eu/clima/policies/adaptation/what/docs/swd_2013_138_en.pdf

[8]https://www.international-alert.org/sites/default/files/publications/A_climate_of_conflict.pdf

[9]https://www.pnas.org/content/112/11/3241.abstract

[10]http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=IPOL-LIBE_ET%282011%29462422

[11]https://refugeeresearch.net/sites/default/files/Teitiota , https://www.efsyn.gr/kosmos/maties-ston-kosmo/oikologika/200951_klimatikoi-prosfyges-i-periballontikoi-metanastes

[12]https://ec.europa.eu/clima/policies/adaptation/what/docs/swd_2013_138_en.pdf

[13]https://www1.interno.gov.it/mininterno/export/sites/default/it/sezioni/sala_stampa/notizie/immigrazione/0834_2008_02_23_richieste_asilo_cittadini_bangladesh.html_1478334761.html

[14]https://www.transform-network.net/el/mplogk/article/climate-change-is-set-to-become-the-biggest-driver-of-future-migration/

[15]Υπουργός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης της Γερμανίας

[16]Handelsblatt 1-11-15 

[17]Frankfurter Allgemeine Zeitung 27-9-15

[18]https://www.worldbank.org/en/news/infographic/2018/03/19/groundswell—preparing-for-internal-climate-migration

[19]https://www.efsyn.gr/kosmos/maties-ston-kosmo/oikologika/200951_klimatikoi-prosfyges-i-periballontikoi-metanastes

[20]https://news.un.org/en/story/2019/08/1043921

[21]Διευθυντής στο Ινστιτούτο Χημείας του Max Planck και Καθηγητή στο Ινστιτούτο Κύπρου.

[22]https://www.sciencedaily.com/releases/2016/05/160502131421.htm

[23]http://global%20report%20on%20internal%20displacement%202019%20%28grid%202019%20…%20-%20reliefweb/

[24]http://www.internal-displacement.org/global-report/grid2019/

[25]Αναπληρωτής καθηγητής παιδιατρικής στο Stanford Medical School,https://news.stanford.edu/2019/03/15/effect-climate-change-disease/

[26]https://www.theguardian.com/environment/2018/nov/28/climate-change-already-a-health-emergency-say-experts

[27]file:///C:/Users/user/Desktop/Έκθεση%20Ευρωπαικού%20οργανισμού%20περιβάλλοντος.pdf

[28]https://www.greenpeace.org/greece/issues/klima/9986/i-anaptyksi-den-symvadizei-me-tin-prostasia-tou-perivallontos/

[29]https://www.greenpeace.org/greece/issues/klima/9986/i-anaptyksi-den-symvadizei-me-tin-prostasia-tou-perivallontos/

[30]https://www.greenpeace.org/eu-unit/issues/climate-energy/2496/leaked-european-green-deal-is-not-up-to-the-task-greenpeace/

 
Θυμηθείτε κι αυτά
prev next

Πριν φύγετε

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.