Πρώτες σκέψεις για το σύμφωνο συμβίωσης – γράφει ο Νίκος Τσοκανάς
Ως γνωστόν, το Νομοσχέδιο για το “Σύμφωνο Συμβίωσης” έχει τεθεί αυτές τις μέρες σε δημόσια διαβούλευση. Μέσω αυτού του link στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης μπορείτε να διαβάζετε τα σχόλια που αναρτώνται και να κάνετε τα δικά σας επί των υπό θέσπιση διατάξεων.
Ο εκλεκτός συνάδελφος, δικηγόρος Αθηνών, κ. Νίκος Τσοκανάς μοιράζεται τις σκέψεις του σε σχέση με την εν λόγω νομοθετική πρωτοβουλία μέσω του Justina.gr. Τον ευχαριστούμε πολύ και ελπίζουμε ότι θα βρείτε τα σχόλιά του τόσο ενδιαφέροντα, όσο και εμείς. Καλή ανάγνωση!
ΠΡΩΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ
Άρθρο 1: Με το άρθρο 1 του νομοθετήματος προβλέπεται η δυνατότητα σύναψης συμφώνου συμβίωσης και από ομόφυλα άτομα κάτι που με την προηγούμενη ρύθμιση απαγορευόταν ρητά. Ειδικότερα ενώ με το άρθρο 1 του ν. 3719/2008 με το οποίο εισήχθηκε το σύμφωνο συμβίωσης οριζόταν ότι «..η συμφωνία….. ετερόφυλων προσώπων … καταρτίζεται…», με την προτεινόμενη ρύθμιση ορίζεται πλέον ρητά ότι «…η συμφωνία… ανεξάρτητα από το φύλο τους….καταρτίζεται…». Αντικαθίστανται επίσης στο άρθρο 1 τα ρήματα «..οργανώνουν..» και «… καταχωρείται..» από τα ρήματα «..ρυθμίζουν..» και «.. καταχωρίζεται..» που θεωρήθηκαν προφανώς νομοτεχνικά ορθότερα, αν και δεν είχαν ανακύψει ερμηνευτικά προβλήματα από την προηγούμενη διατύπωση.
Κατά τα λοιπά η διατύπωση του εν λόγω άρθρου είναι ίδια με του άρθρου 1. του ν. 3719/2008.
Από όσα γνωρίζω, χωρίς όμως να έχω επίσημα στοιχεία, ο θεσμός του συμφώνου συμβίωσης δεν έτυχε μέχρι σήμερα παρά ελάχιστης εφαρμογής παρά την πάροδο περίπου επτά (7) ετών από τη θέσπισή του. Οι κυριότεροι λόγοι κατά τη γνώμη μου είναι πρώτον το γεγονός ότι ο γάμος είναι θεσμός απολύτως αποδεκτός από την ελληνική κοινωνία, η δε σύναψή του και η λύση του , ακόμα και όταν την επιθυμεί μόνο ο ένας σύζυγος, είναι πλέον σχετικά απλή και δεύτερον διότι σύμφωνο συμβίωσης επιτρεπόταν να συνάψουν μόνο ετερόφυλα πρόσωπα, τα οποία όμως είχαν τη δυνατότητα να συνάψουν γάμο. Σημειωτέον δε ότι τα ίδια κωλύματα, εκτός από την εκ πλαγίου αγχιστεία, ίσχυαν τόσο για τον γάμο όσο και για το σύμφωνο συμβίωσης.
Όπως είναι κατανοητό η τροποποίηση που επέρχεται με την προτεινόμενη ρύθμιση στο άρθρο 1 είναι η κύρια μεταβολή που επέρχεται στον θεσμό, ο οποίος κατά τη γνώμη μου αλλάζει πλέον ρυθμιστικό περιεχόμενο και θα καταστήσει το σύμφωνο συμβίωσης θεσμό που θα εφαρμόζεται πλέον κυρίως από ομόφυλα ζευγάρια, τουλάχιστον στην πρώτη περίοδο εφαρμογής του.
Η προτεινόμενη μεταβολή κατά τη γνώμη μου είναι σωστή και επιβεβλημένη καθόσον το δίκαιο πρέπει να υποβάλει στη ρυθμιστική λειτουργία του υπαρκτά κοινωνικά φαινόμενα και να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες.
Από το σύνολο των προτεινόμενων διατάξεων προκύπτει , αν και δεν υπάρχει ρητή νομοθετική πρόβλεψη, ότι τα ετερόφυλα και τα ομόφυλα ζευγάρια που θα συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης δεν θα μπορούν ούτε να προβούν σε κοινή υιοθεσία τέκνου ούτε να προβούν σε μεταγενέστερη υιοθεσία τέκνου που θα έχει υιοθετήσει ο ένας από τους δύο συμβιούντες.
Συμφωνώ με την κατεύθυνση των προτεινόμενων ρυθμίσεων για το παραπάνω ζήτημα τουλάχιστον για την παρούσα περίοδο χωρίς να αποκλείω βέβαια εντελώς ως ενδεχόμενο σε μεταγενέστερο χρόνο την επανεξέταση του θέματος.
Άρθρο 2: Δεν τροποποιείται με τις προτεινόμενες διατάξεις. Είναι σωστή η απαίτηση του νόμου για πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα γιατί το σύμφωνο έχει συμβατικό χαρακτήρα, απαιτείται αυτοπρόσωπη παρουσία για τη σύναψή του και δεν υπάρχουν ή μπορούν να παρακαμφθούν με αντίθετες συμφωνίες προστατευτικές διατάξεις του νόμου που ισχύουν στον γάμο. Παρατηρείται επίσης ότι το κώλυμα αγχιστείας παραμένει μόνο μεταξύ συγγενών σε ευθεία γραμμή και κατά τη γνώμη μου η ρύθμιση αυτή πρέπει να ισχύσει και για τα κωλύματα γάμου.
Νομίζω επίσης ότι το κώλυμα της υιοθεσίας θα πρέπει να επεκταθεί και μεταξύ των κατιόντων αυτού που υιοθέτησε και αυτού που υιοθετήθηκε , όπως συμβαίνει και με τα κωλύματα γάμου.
Άρθρο 3: Με το άρθρο αυτό ορίζονται οι περιπτώσεις ακυρότητας και ακυρωσίας του συμφώνου συμβίωσης ακολουθώντας βασικά τα ισχύοντα με την υπάρχουσα ρύθμιση και αίρονται ορισμένες αμφισβητήσεις που είχαν προκύψει κατά την ερμηνεία της. Ορίζεται πλέον όμως ρητά ότι για την ακυρότητα και την ακυρωσία του συμφώνου απαιτείται πλέον η δικαστική απόφαση να γίνει αμετάκλητη. Η ρύθμιση αυτή εναρμονίζεται με τα ισχύοντα περί γάμου όπου σωστά απαιτείται αμετάκλητη δικαστική απόφαση και δεν υπάρχει σοβαρός λόγος διαφοροποίησης για το σύμφωνο συμβίωσης.
Άρθρο 4: Με το άρθρο αυτό δεν τροποποιείται η υπάρχουσα ρύθμιση και σωστά δεν θεσπίζεται η δυνατότητα να προσθέσει στο ληξιαρχείο ο ένας συμβίος το επώνυμο του άλλου κατά τις ισχύουσες διατάξεις για το γάμο. Με την επανάληψη δε της ισχύουσας ρύθμισης για το επώνυμο των συμβιούντων επιλύονται και όποιες αμφισβητήσεις είχαν δημιουργηθεί για τυχόν αναλογική εφαρμογή των σχετικών διατάξεων για το επώνυμο των συζύγων, απορριπτομένης έτσι μιας τέτοιας ερμηνείας.
Άρθρο 5: Με το άρθρο αυτό επιφέρεται σημαντική αλλαγή στα γενόμενα δεκτά ως ισχύοντα μέχρι σήμερα και στις προσωπικές και στις περιουσιακές σχέσεις των μερών του συμφώνου. Με την προτεινόμενη ρύθμιση πλέον ορίζεται ότι εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για το γάμο εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στο νόμο για τις προσωπικές σχέσεις και επιπλέον εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική συμφωνία των μερών στις περιουσιακές σχέσεις κατά τη σύναψη μάλιστα του συμφώνου. Η προηγούμενη ρύθμιση προέβλεπε τη δυνατότητα των μερών να ρυθμίσουν τα περιουσιακά τους θέματα και με μεταγενέστερο συμβολαιογραφικό έγγραφο ενώ με την προτεινόμενη ρύθμιση η συμφωνία φαίνεται να απαιτείται κατά τη σύναψη του συμφώνου και προφανώς να εμπεριέχεται στο ίδιο έγγραφο. Επίσης ενώ με την προηγούμενη ρύθμιση γινόταν δεκτό ότι το τεκμήριο του 1/3 του άρθρου 1400 ΑΚ ως προς τα αποκτήματα δεν εφαρμοζόταν στο σύμφωνο συμβίωσης και ότι μπορούσε με συμφωνία να αποκλειστεί εντελώς η αξίωση από τα αποκτήματα, με την προτεινόμενη τροποποίηση ορίζεται πλέον ρητά ότι δεν χωρεί παραίτηση από την αξίωση συμμετοχής από τα αποκτήματα και ότι ερμηνευτικά συνάγεται ότι το ως άνω τεκμήριο πλέον εφαρμόζεται αναλογικά και στο σύμφωνο συμβίωσης.
Γίνεται φανερό ότι με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις προσομοιάζει πλέον το σύμφωνο συμβίωσης με τον γάμο, γεγονός που αυξάνει μεν τη σπουδαιότητά του ως θεσμού , από την άλλη πλευρά όμως αποτρέπει κάποιους άλλους από τη σύναψή του γιατί μειώνεται η ελευθερία τους από τις αναγκαστικού δικαίου διατάξεις που πληθαίνουν με τις νέες ρυθμίσεις και που αφορούν καίρια ζητήματα. Ο αντίλογος βεβαίως θα ήταν ότι σε αρκετές περιπτώσεις παρέχεται η δυνατότητα στα μέρη να αλλάξουν τις ενδοτικού δικαίου διατάξεις με τη συμφωνία τους , πλην όμως θα πρέπει να παρατηρήσει κανείς ότι ελάχιστη εφαρμογή είχε και στον γάμο η ισχύουσα ρύθμιση για την διαμόρφωση των περιουσιακών σχέσεων των συζύγων με συμφωνία τους κατά το σύστημα της κοινοκτημοσύνης. Οι ενδιαφερόμενοι δηλαδή αρκούνται στις προβλέψεις του νόμου και δεν τις τροποποιούν ακόμα και εκεί που επιτρέπεται με άλλες συμφωνίες.
Κατά τη γνώμη μου και αυτή η προτεινόμενη ρύθμιση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.
Άρθρο 6: Με το άρθρο αυτό ρητά πλέον αναγνωρίζεται και για ζητήματα περιουσιακά η ελεύθερη συμβίωση χωρίς σύμφωνο και ορίζεται ότι η τύχη των μετά την έναρξη της συμβίωσης αποκτημάτων διέπονται από τις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού διατάξεις.
Και η ρύθμιση αυτή νομίζω ότι είναι προς τη σωστή κατεύθυνση αν και ενδεχομένως στην εφαρμογή της μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα λόγω της αοριστίας της έννοιας της ελεύθερης συμβίωσης και των προβλημάτων απόδειξης που θα υπάρξουν σε σχετικές δίκες και επιπλέον της πιθανότητας να υπάρξει αναλογική εφαρμογή των διατάξεων του συμφώνου συμβίωσης και του γάμου και σε άλλα ζητήματα της ελεύθερης συμβίωσης. Ισως μια διατύπωση που θα περιόριζε ρητά το εύρος εφαρμογής της προτεινόμενης ρύθμισης να είναι σκόπιμη.
Άρθρο 7: Με το άρθρο αυτό τροποποιείται η λύση του συμφώνου με μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση και ορίζεται ότι απαιτείται προηγουμένως επίδοση πρόσκλησης για συναινετική λύση και πάροδο χρονικού διαστήματος τριών μηνών και επίσης απαλείφεται από την αυτοδίκαιη λύση του συμφώνου η περίπτωση της συνάψεως γάμου μεταξύ ενός από αυτού και τρίτου.
Και αυτή η προτεινόμενη ρύθμιση κινείται προς την κατεύθυνση της εξομοίωσης του συμφώνου συμβίωσης με το γάμο και στο ζήτημα της λύσης τους αλλά εξακολουθεί να υπάρχει η σημαντική διαφορά της αποφυγής της παρεμβολής του Δικαστηρίου που εξακολουθεί να απαιτείται για τη λύση του γάμου.
Σωστά κατά τη γνώμη μου προβλέφθηκε η τρίμηνη προειδοποίηση για την αποφυγή βεβιασμένων αποφάσεων και επίσης σωστά απαλείφθηκε η περίπτωση της αυτοδίκαιης λύσης σε περίπτωση γάμου με τρίτο πρόσωπο από τη στιγμή που υπάρχει η δυνατότητα λύσης του συμφώνου με μονομερή δήλωση , έστω και με την πάροδο τριμήνου, πριν από τη σύναψη του γάμου.
Με την παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου επέρχεται μεταβολή στις περιπτώσεις διατροφής μετά τη λύση του συμφώνου. Με τις ισχύουσες ρυθμίσεις για να υπάρξει υποχρέωση διατροφής θα έπρεπε να περιέχεται σχετική συμφωνία είτε στο αρχικό σύμφωνο είτε σε μεταγενέστερο και μάλιστα προβλέπονταν και ορισμένοι όροι επιτρεπτού καθώς και ότι η διατροφή αυτή σε περιπτώσεις σύγκρουσης με άλλες υποχρεώσεις διατροφής ερχόταν σε δεύτερη μοίρα. Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις δεν απαιτείται ειδική συμφωνία αλλά ορίζεται ότι εφαρμόζονται αναλογικά οι διατάξεις για τη διατροφή μετά το διαζύγιο, εκτός αν τα μέρη παραιτηθούν από το σχετικό δικαίωμα κατά την κατάρτιση του συμφώνου. Για άλλη μια φορά στις προτεινόμενες ρυθμίσεις παρέχεται μεγάλη ευχέρεια στα μέρη να αποκλείσουν την εφαρμογή πολύ σημαντικών διατάξεων κατά την αρχική σύναψη του συμφώνου και όχι με μεταγενέστερη συμφωνία. Νομίζω και πάλι ότι τα μέρη στις περισσότερες των περιπτώσεων θα αφεθούν στην πρόνοια του νόμου και για τις περιπτώσεις διατροφής πολύ δε περισσότερο που η σχετική συμφωνία θα συναφθεί όταν οι σχέσεις τους θα είναι στο καλύτερο δυνατό επίπεδο και ότι έτσι και σε αυτό το ζήτημα θα τείνει το σύμφωνο συμβίωσης να εξομοιωθεί με το γάμο. Σε κάθε περίπτωση όμως προβλέπεται η δυνατότητα για όσους επιθυμούν να μη δεσμεύονται από τέτοιου είδους υποχρεώσεις να υπογράψουν συμφωνία αποκλεισμού των δικαιωμάτων διατροφής.
Άρθρο 8: Με το άρθρο αυτό επέρχεται μεταβολή και ως προς το κληρονομικό δικαίωμα των μερών του συμφώνου το οποίο εξομοιώνεται με τα ισχύοντα μεταξύ των συζύγων. Παρέχεται όμως η δυνατότητα στα μέρη κατά την κατάρτιση του συμφώνου να παραιτηθεί έκαστος από το δικαίωμα της νομίμου μοίρας. Με την ισχύουσα ρύθμιση αυτός που επιζεί είχε μικρότερο κληρονομικό μερίδιο είτε συνέτρεχε με κληρονόμους της πρώτης τάξεως (1/6) είτε συνέτρεχε με κληρονόμους άλλων τάξεων (1/3) και η νόμιμη μοίρα του ανερχόταν στο μισό αυτής που του αναλογούσε, ενώ με την προτεινόμενη ρύθμιση εξομοιώνεται απολύτως με το σύζυγο , εκτός αν παραιτηθεί από τη νόμιμη μοίρα του κατά την κατάρτιση της συμφωνίας. Και η ρύθμιση αυτή είναι συνεπής προς την τάση εξομοίωσης με τον θεσμό του γάμου, ενώ και πάλι παρέχεται η δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης κατά την σύναψη του συμφώνου και όχι μεταγενέστερα για την αποφυγή προφανώς συγκρούσεων κατά τη διάρκεια της συμβίωσης για τα ζητήματα αυτά.
Κρίνεται προς τη σωστή κατεύθυνση η προτεινόμενη διάταξη γιατί κατά τη γνώμη μου ξεκαθαρίζει τις κληρονομικές σχέσεις αποφεύγοντας την δημιουργία πρόσθετων κατηγοριών κληρονόμων με διαφορετικά μερίδια που προέβλεπε η προηγούμενη διάταξη και επιπλέον διότι παρέχεται η δυνατότητα στους συμβαλλόμενους να αποκλείσουν τις περί νομίμου μοίρας διατάξεις εάν το επιθυμούν.
Άρθρο 9: Είναι η ίδια με την ισχύουσα ρύθμιση για το τεκμήριο πατρότητας που είναι σωστή.
Άρθρο 10: Είναι η ίδια με την ισχύουσα ρύθμιση για το επώνυμο των τέκνων. Θα προτιμούσα να ίσχυε η ίδια ρύθμιση που προβλέπεται για το επώνυμο των τέκνων σε γάμο. Επειδή όμως το σύμφωνο συμβίωσης μπορεί πλέον να συναφθεί και από ομόφυλους η προτεινόμενη ρύθμιση είναι σωστή.
Άρθρο 11: Είναι η ίδια σχεδόν με την ισχύουσα ρύθμιση για τη γονική μέριμνα που είναι σωστή.
Άρθρο 12: Η γενική διατύπωση είναι σωστή αλλά νομίζω ότι κάθε μια περίπτωση άλλων νόμων θα πρέπει να εξετάζεται χωριστά.
Επισημαίνω δε την περίπτωση να θεωρηθεί ότι με τη συγκεκριμένη διάταξη εξομοιώνονται και οι περιπτώσεις υιοθεσίας και προς τούτο θα πρότεινα να υπάρξει ρητή διάταξη που να αποκλείει τη δυνατότητα κοινής υιοθεσίας τέκνου ή του ήδη υιοθετηθέντος από τον ένα να υιοθετηθεί από τον άλλο για όσους συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης κατά τα ανωτέρω αναφερόμενα.
Νίκος Τσοκανάς
