Το ιστορικό της επέμβασης στη Λιβύη και η επιδείνωση της κρίσης – Δ. Τουτουντζόγλου

Απόφαση Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ 1973 (2011)

 Λιβύη     

Του Δημήτρη Τουτουντζόγλου, Δικηγόρου Δράμας

Στη Λιβύη η εμφύλια σύρραξη άρχισε τον Φεβρουάριο 2011 όταν το καθεστώς του Μουαμάρ Καντάφι κατέστειλε βίαια ειρηνικές διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα κατά προέκταση εκείνων που ανέτρεψαν τους δικτάτορες της Αιγύπτου και της Τυνησίας (στο πλαίσιο της Αραβικής Άνοιξης). Η συνεχιζόμενη χρήση βίας από το καθεστώς κατά αμάχων οδήγησε το Συμβούλιο Ασφαλείας στη λήψη μέτρων υποχρεωτικού χαρακτήρα, πρώτα με τη μορφή οικονομικού εμπάργκο (ψήφισμα 1970/2011) και περαιτέρω με την εξουσιοδότηση (ψήφισμα 1973/2011) προς τα Κράτη μέλη να χρησιμοποιήσουν όλα τα πρόσφορα μέσα για την προστασία των αμάχων. Επακολούθησε αεροπορική επέμβαση του ΝΑΤΟ και στη Βεγγάζη εγκαταστάθηκε Επαναστατικό Συμβούλιο, το οποίο αναγνωρίσθηκε από μεγάλο αριθμό κρατών. Ο Καντάφι και μέλη της οικογενείας του κατηγορήθηκαν από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Το ψήφισμα 1970 (2011) μεταξύ άλλων αποτελούσε και προειδοποίηση για τον Καντάφι, ο οποίος αδιαφόρησε και αποφάσισε με βία να καταστείλει την εξέγερση μέρους των πολιτών του. Οι συνεχιζόμενες και εκτεταμένες στρατιωτικές επιθέσεις του καθεστώτος Καντάφι εναντίον αντικαθεστωτικών διαδηλωτών, έδειχναν πλέον να λαμβάνουν τη μορφή ανθρωπιστικής καταστροφής. Μετά από αίτημα του Αραβικού Συνδέσμου για την αποτροπή αιματοκυλίσματος στη Λιβύη αντιφρονούντων του καθεστώς Καντάφι, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συνεδρίασε εκ νέου και εξέδωσε το υπ’ αριθμ. 1973 ψήφισμά του.

Με το ψήφισμα 1973, το Συμβούλιο Ασφαλείας στηριζόμενο στο Κεφάλαιο VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, επέτρεψε στα κράτη μέλη να «λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα» για την προστασία των αμάχων και των κατοικημένων περιοχών της Λιβύης. Η εντολή περιλαμβάνει μόνο ορισμένους περιορισμούς και τα κράτη μέλη που επιθυμούσαν να ενεργήσουν θα έπρεπε να το κοινοποιήσουν στον Γενικό Γραμματέα, ο οποίος θα έπρεπε να υποβάλλει έκθεση στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Το εν λόγω ψήφισμα αποκλείει την ανάπτυξη «ξένης δύναμης κατοχής οποιασδήποτε μορφής σε οποιοδήποτε τμήμα του λιβυκού εδάφους». Ωστόσο, ο βασικός στόχος και η λήξη της εντολής δεν προσδιορίζονται. Τα στρατιωτικά μέτρα σύμφωνα με το ψήφισμα 1973 επιτρέπονται και πέρα από το πεδίο της Ζώνης Απαγόρευσης Πτήσεων. Αντίστοιχα η έγκριση της χρήσης βίας για την προστασία των αμάχων φαίνεται ευρεία και περιλαμβάνει στρατιωτική δράση εναντίον των πράξεων του καθεστώτος Καντάφι, κάθε φορά που υπάρχει απειλή επίθεσης κατά των αμάχων πολιτών.

Η εντολή, επίσης, περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Μία στρατιωτική δράση λαμβάνεται όταν είναι αναγκαία προκειμένου να επιτευχθεί ένας συγκεκριμένος στόχος. Αν ηπιότερα μέτρα είναι διαθέσιμα για την επίτευξη του στόχου, οι δυνάμεις επιβολής πρέπει να καταφεύγουν σε αυτά. Εν προκειμένω πρέπει να αποδείξουν πως κάθε δράση που αναλαμβάνουν είναι απαραίτητη σε σχέση με το στόχο που επιδιώκουν , δηλαδή , την προστασία των αμάχων.

Όμως το ψήφισμα 1973 δεν δημιουργούσε σαφή πλαίσιο δράσης και επίτευξη στόχων. Το συγκεκριμένο ψήφισμα αν και μεγάλο σε έκταση περιείχε μόνο τα στοιχεία που απαιτούνται για να δώσει τη νομική βάση για τις περαιτέρω ενέργειες. Όλα τα ενδεχόμενα και όλοι οι τρόποι επέμβασης ήταν ικανοί και ταυτόχρονα δεν είχαν κοινό επεξεργασμένο και σαφή τελικό στόχο. Ήταν στη διακριτική ευχέρεια των επεμβαινουσών δυνάμεων να καθορίσουν πότε έχει επιτευχθεί ο στόχος της ασφάλειας των αμάχων. Το ψήφισμα  εξουσιοδοτεί  τη χρήση βίας (με την τυπική ορολογία που χρησιμοποιούν σε αυτές τις περιπτώσεις) αλλά δεν αναφέρεται  στο πώς και μέχρι ποιού σημείου πρέπει να ασκηθεί η βία.

Συνάμα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε τη χρήση βίας αλλά απαγόρευε ρητά την εγκατάσταση «μιας ξένης δύναμης κατοχής σε οποιοδήποτε τμήμα του λιβυκού εδάφους». Ωστόσο η χρήση του όρου «δύναμη κατοχής» και όχι «χερσαίες δυνάμεις» μπορούσε να ερμηνευτεί διαφορετικά. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο , η έννοια της κατοχής μπορεί να οριστεί ως η άσκηση αποτελεσματικού ελέγχου στην επικράτεια ενός κράτους από ένα άλλο κράτος. Με βάση το άρθρο 42 του Παραρτήματος της Τέταρτης Σύμβασης της Χάγης του 1907, ένα κράτος δεν αποκτά πλήρη έλεγχο επί του εδάφους άλλου κράτους απλά με την ανάπτυξη χερσαίων δυνάμεων. Κατά συνέπεια ,η ανάπτυξη των τελευταίων, προκειμένου να συγκεντρώσουν πληροφορίες ή να επισημάνουν πιθανούς στόχους για αεροπορικές επιδρομές , περικλείονται στην εντολή του ψηφίσματος 1973, αρκεί να μην γίνει κατοχή του εδάφους από αυτές.

Επίσης δίλλημα ερμηνείας προκύπτει από το ψήφισμα 1973 όσον αφορά για την χρήση βίας για την προστασία των αμάχων. Αν και το ανθρώπινο δίκαιο απαγορεύει επιθέσεις εναντίον αμάχων και επιτρέπει επιθέσεις εναντίον μαχητών αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας απέκλειε την προστασία ανταρτών από την εντολή του. Αντίθετα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε την χρήση βίας, όχι μόνο για την προστασία των αμάχων αλλά και για την προστασία κατοικημένων περιοχών που βρίσκονταν υπό την απειλή επίθεσης.

Τέλος να επισημάνουμε για τον εάν τα παρεμβαίνοντα κράτη είχαν την δυνατότητα να επιδιώξουν αλλαγή καθεστώτος στην Λιβύη. Ο Amr Moussa, Γενικός Γραμματέας του Αραβικού Συνδέσμου, τόνισε πως το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επέτρεπε μόνο την προστασία των αμάχων  και όχι την αλλαγή του καθεστώτος. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν αποκλείει κατηγορηματικά το ενδεχόμενο αλλαγής καθεστώτος της Λιβύης. Το προηγούμενο ψήφισμα 1970 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ζήτησε μέτρα «για να εκπληρωθούν τα νόμιμα αιτήματα του πληθυσμού» και αυτό φαίνεται να υποστηρίζεται και από το ψήφισμα 1973.  Ενώ το ψήφισμα 1973 καθορίζει τον στόχο της εντολής για στρατιωτική παρέμβαση, δεν ορίζει τα παραδεκτά μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την υλοποίηση και την επίτευξη του στόχου αυτού. Σε ένα σημείο ωστόσο έγινε σαφές ότι η ασφάλεια των πολιτών δεν μπορεί να εξασφαλιστεί όσο ήταν ο Καντάφι στην εξουσία. Πάρα ταύτα, τα μέτρα των στρατιωτικών επιχειρήσεων ήταν αναγκαία για την προστασία των αμάχων αλλά και συγχρόνως αποδυνάμωναν το Κράτος – Καθεστώς Καντάφι και αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ως παράνομη ενέργεια.

Πέντε χρόνια μετά την είσοδο στην μετά Καντάφι εποχή, η κρίση παραμένει και επιδεινώνεται, προκαλώντας ξανά πονοκέφαλο στην διεθνή κοινότητα. Αυτή την στιγμή υπάρχει η μεταβατική κυβέρνηση εθνικής συνεννόησης που σχηματίστηκε με τη στήριξη της διεθνούς κοινότητας με πρωθυπουργό τον Φάγεζ αλ Σαράτζ με έδρα την Τρίπολη στα δυτικά. Ωστόσο η συγκεκριμένη μεταβατική κυβέρνηση δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί από τις υπόλοιπες λιβυκές δυνάμεις όπως τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό υπό την καθοδήγηση του Χαλίφα Χαφτάρ και τις λιβυκές δυνάμεις στα ανατολικά υπό την καθοδήγηση του Αγκίλα Σάλεχ. Συνάμα να σημειωθεί πως εμπλέκεται και το Ισλαμικό Κράτος το οποίο σύμφωνα με τις ειδησεογραφικές πληροφορίες ελέγχει μία ακτογραμμή περίπου 250 χλμ στις λιβυκές ακτές της Μεσογείου και με σκοπό να επεκταθεί  προς τον νότο αλλά και προς τα δυτικά. Συνοψίζοντας λοιπόν, την δεδομένη χρονική στιγμή υπάρχει μία ακυβερνησία, με την Ε.Ε και τις Η.Π.Α να στηρίζουν την μεταβατική κυβέρνηση Φάγεζ αλ Σαράτζ, τα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος να υποστηρίζουν τις λιβυκές δυνάμεις στα ανατολικά και με το Ισλαμικό Κράτος να κάνει αισθητή την παρουσία του. Μένει να δούμε την συνέχεια……

Θυμηθείτε κι αυτά
prev next

Πριν φύγετε

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται.