Κριτική της κριτικής για την ισότητα στον πολιτικό γάμο
Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος Δημητρίου, διδάκτωρ Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου
Η αξιολόγηση ενός νέου νόμου, όπως είναι ο Ν. 5089/2024 για την ισότητα στον πολιτικό γάμο, οφείλει να εκκινεί από τον ίδιο τον νόμο καθώς και από τα κενά που αυτός αποπειράται να καλύψει – η απλή γνώμη μπορεί και να σφάλλει, ειδικά όταν δεν «πολιορκεί» το θέμα από διαφορετικές προοπτικές. Πολλές ήταν οι γνώμες που μας προσφέρθηκαν έως τώρα απλόχερα, από ειδικούς και μη, για τις υποτιθέμενα καταστροφικές συνέπειες αυτού του νόμου. Αυτό έδωσε στον υποφαινόμενο το θάρρος να εκφράσει και τη δική του, προσδοκώντας τον εμπλουτισμό του διαλόγου και ένα μικρό άνοιγμα των οριζόντων.
Από καταβολής κόσμου έχουν αλλάξει πλείστα όσα, όπως η αντίληψή μας περί οικογένειας, που διαφέρει από τη ρωμαϊκή. Πολλά που άλλοτε θεωρούνταν φυσιολογικά, όπως η δουλεία, είναι πλέον όχι μόνο παράνομα αλλά και ηθικώς απαράδεκτα. Άλλο παράδειγμα, προσφιλές στην πολιτική φιλοσοφία: η ανθρώπινη φύση κατανοήθηκε ποικιλοτρόπως ανά τους αιώνες, από στοχαστές που κάθε φορά εκφράζονταν σε διαφορετικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Φαίνεται πως οι αξίες χαρακτηρίζονται από ιστορικότητα και ρευστότητα· δεν είναι πάγιες. Μπορεί έτσι εύκολα να υποπέσουμε σε αναχρονισμούς και κινδυνολογίες.
Ακόμη και σήμερα βλέπουμε τη φύση ως γνώμονα για τις πράξεις μας ή για το πώς θα έπρεπε να οργανωθεί η κοινωνία. Βέβαια, η φύση εμπεριέχει βία, αυθαιρεσία, καταναγκασμό.[1] Σ’ αυτά άραγε θα βασίσουμε την κοινή μας ζωή; Ο Hegel γράφει ως προς τούτο: «το δίκαιο και όλοι οι προσδιορισμοί του θεμελιώνονται μόνον στην ελεύθερη προσωπικότητα, σε έναν αυτοκαθορισμό (Selbstbestimmung), ο οποίος είναι ωστόσο το αντίθετο του φυσικού καθορισμού (Naturbestimmung)»[2]. Θα μπορούσαμε ακόμη να σκεφτούμε σε πόσα άλλα έχουμε ξεπεράσει (ή αλλιώς: ξεγελάσει!) τη φύση: στην ιατρική, στην εξερεύνηση του διαστήματος, στη γνώση του κόσμου. Κι εδώ λοιπόν ρευστότητα: δεν παραμείναμε στους όποιους αρχικούς φυσικούς περιορισμούς.
Για να κεντρίσω λίγο τους κινδυνολόγους μας: ίσως ολόκληρος ο πολιτισμός να είναι επακόλουθο μιας «παρά φύσιν» πορείας του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον μύθο, ο άνθρωπος εξήλθε από τη κατάσταση της αθωότητας (της φυσικής απλότητας) μέσα από τη γνώση του καλού και του κακού. Ας δούμε μια φιλοσοφική ερμηνεία του μύθου: ο άνθρωπος διαπλάθει τον εαυτό του εντός της φυσικής αναγκαιότητας, την υπερβαίνει μέσω της επεξεργασίας του κόσμου γύρω του και συνάμα του εαυτού του, αποκτώντας έτσι αυτοσυνείδηση.[3] Μ’ άλλα λόγια πρόκειται για μια διαδικασία διαμόρφωσης του ανθρώπου. Δημιουργούμε και μονιάζουμε στη βάση της αλληλεγγύης ή του ανταγωνισμού καθώς σχετιζόμαστε διαπλαστικά με τον φυσικό κόσμο ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους·[4] εξημερώσαμε και εξημερωθήκαμε αμοιβαία.[5]
Η συλλογική μας ζωή διαμορφώνεται εντός δεδομένων υλικών συνθηκών και όχι εκ του μηδενός: προϋπάρχει μια μακρά ιστορική πορεία, δηλαδή όλη η μέχρι τώρα πολιτισμική και υλική παραγωγή. Έτσι, ένα αίτημα συμπερίληψης δεν είναι ουρανοκατέβατο ούτε απλώς μια «κατασκευή». Αντίθετα, εκφράζει την ωρίμαση της εποχής, την πολλή καθυστερημένη κιόλας, ώστε να προχωρήσει λιγάκι παραπέρα η αρχή της ελευθερίας και της ισότητας, και να μην μείνει σκέτη «ιδέα». Συνήθως, η ελευθερία προσεγγίζεται ως δυνατότητα επιλογής μεταξύ δεδομένων εναλλακτικών. Ελευθερία σημαίνει επίσης να είμαι κοντά στον εαυτό μου και να μην με βλέπω ως κάτι το ξένο ενόσω σχετίζομαι με κάτι άλλο[6] (εδώ: τον κοινωνικό κόσμο και τους υφιστάμενους θεσμούς). Ας μην ξεχνάμε ότι οι διεκδικήσεις για ελευθερία και ισότητα ήταν ιστορικά σχεδόν πάντοτε νικηφόρες: η αρχή της ελευθερίας πραγματώνεται, δεν μένει μόνο στα κεφάλια των φιλοσόφων. Το άρθρο 1 του νέου νόμου μάλλον κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι κατηγορίες περί ατομισμού, διάλυσης της παράδοσης και επιβολής «ιδεολογημάτων» εκφράζουν, θαρρώ, περισσότερο έναν ηθικό πανικό απέναντι σε κάτι που δεν θέλουμε να καταλάβουμε. Παραμορφώνουμε το θέμα όταν το βλέπουμε μόνο από τη δική μας προοπτική. Η Ελληνική Ψυχολογική Εταιρεία (ΕΛΨΕ) συνέταξε κείμενο με τα επιστημονικά δεδομένα της διεθνούς έρευνας για την τεκνοθεσία από τα ομόφυλα ζευγάρια.[7] Στη βάση πολυετούς έρευνας στο συγκεκριμένο πεδίο η ΕΛΨΕ αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονέων δεν έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα των σχέσεων γονέα-παιδιού, στην ψυχική υγεία των παιδιών ή στην κοινωνική τους προσαρμογή». Επίσης, το κείμενο υπογραμμίζει ότι η ανάπτυξη και η ψυχική ευημερία των παιδιών επηρεάζεται αρνητικά από το κοινωνικό στίγμα, το οποίο πρέπει να καταπολεμηθεί μέσω οργάνωσης και υλοποίησης εκπαιδευτικών και κοινωνικών πολιτικών. Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με την έκθεση του Κέντρου Διοτίμα η ισότητα που επιφέρει ο νέος νόμος είναι ατελής.[8] Ειδικά ως προς τη γονεϊκότητα, ο νόμος «επικυρώνει την ήδη κρατούσα θεσμοθετημένη και νομολογιακά υποστηριζόμενη γονεϊκότητα βάσει έμφυλων διακρίσεων», και μάλιστα «αγνοώντας τις πολλαπλές μορφές οικογενειών που υπάρχουν και επιμένουν να μην συμμορφώνονται με το μοντέλο της πυρηνικής οικογένειας ή που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της μη λειτουργίας της».
[1]Βλ. G.W.F. Hegel, Enzyklopädie der Philosophischen Wissenschaften III στο Werke in zwanzig Bänden, τόμος 10, εκδόσεις Suhrkamp, 1970, § 502, σσ. 311-312. Επίσης βλ. Hegel, Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte στο Werke, τόμος 12, Suhrkamp, 1970, σ. 59· Χέγκελ, Ο Λόγος στην Ιστορία, Εισαγωγή στη φιλοσοφία της ιστορίας, μετάφραση, προλεγόμενα, ερμηνευτικά σχόλια: Παναγιώτης Θανασάς, Μεταίχμιο, 2006, σ. 150.
[2] Hegel, Enzyklopädie III, ό.π., § 502, σ. 311. Η απόδοση είναι δική μου. Η υπογράμμιση βρίσκεται στο πρωτότυπο.
[3] Βλ. Hegel, Enzyklopädie der Philosophischen Wissenschaften I στο Werke, τόμος 8, Suhrkamp, 1970, § 24, Zusatz 2 [προφορική προσθήκη 2], σσ. 89-90.
[4] Βλ. James C. Scott, Against the Grain, A Deep History of the Earliest States, Yale University Press, 2017, σσ. 37-43 και 69-70 για τη σημασία της φωτιάς ως επεμβατικού (invasive) τρόπου διαμόρφωσης του περιβάλλοντος (στη σ. 40 ο Scott περιγράφει τη διαδικασία αυτή ως «sculpting the landscape») για θήρευση αλλά και ως απαραίτητου παράγοντα αναπαραγωγής του ανθρώπου.
[5] Για την εξημέρωση ζώων και φυτών (cultigens) από τον άνθρωπο και την εξάρτηση του ανθρώπου από τα εξημερωμένα ζώα και φυτά βλ. στο ίδιο, ό.π, σσ. 75-76 και 87-88.
[6] Βλ. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts, στο Werke, τόμος 7, Suhrkamp, 1970, § 7, σ. 54 και Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte, ό.π., σ. 30.
[7] Η τοποθέτηση παρουσιάστηκε στη Βουλή κατά τη διάρκεια της συζήτησης για το νέο σχέδιο νόμου από τον πρόεδρο της ΕΛΨΕ κύριο Νίκο Μακρή. Το δελτίο τύπου, το κείμενο της τοποθέτησης και το βίντεο με την εισήγηση βρίσκονται στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://elpse.com/dtypou-paremvash-elpse-sth-voulh-twn-ellhnwn/
[8] Η μελέτη βρίσκεται στον σύνδεσμο https://diotima.org.gr/oysiastiki-isotita-ston-gamo-tin-tek/
