Γυναικοκτονία ή ανθρωποκτονία; Της Α. Κατσανδρή
Γράφει η κ. Κατσανδρή Αικατερίνη, Δικηγόρος Αθηνών, Υπ. Διδάκτωρ Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών Νομικής Σχολής Αθηνών
Όταν κάνουμε λόγο για γυναικοκτονία δεν μιλάμε για ένα κοινό έγκλημα αλλά για μία συστηματική απειλή για την ασφάλεια και την ελευθερία των γυναικών παγκοσμίως. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε το γεγονός ότι η γυναικοκτονία αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές μορφές βίας. Το φαινόμενο του εγκλήματος αυτού βρίσκεται σε συνεχή έξαρση τα τελευταία έτη. Σχεδόν καθημερινά, λαμβάνουμε γνώση για θανάτωση γυναικών από τους συντρόφους τους ή από τους πρώην συντρόφους τους καθώς και για υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες και θύτες άντρες. Για το λόγο αυτό θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μία ακραία έξαρση της έμφυλης βίας. Τα συνεχή αυτά περιστατικά μας δείχνουν πως η ανισότητα και οι έμφυλες διακρίσεις συνεχίζουν να υφίστανται σε αδικαιολόγητο βαθμό εν έτη 2024.
Στην έμφυλη βία συμπεριλαμβάνονται όλες οι μορφές βίας (σωματική, λεκτική, ψυχολογική), η οποία ασκείται σε ένα πρόσωπο λόγω του φύλου του. Έμφυλη βία συνιστά πληθώρα πράξεων, όπως είναι η παρενοχλητική παρακολούθηση (stalking), ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων, ο βιασμός, η σεξουαλική εκβίαση (sextortion) η εκδικητική πορνογραφία (revenge pornography), η σωμπατεμπορία νεαρών κοριτσιών και γυναικών (trafficking) κ.α. Η πιο ακραία μορφή βίας κατά των γυναικών είναι η γυναικοκτονία, δηλαδή η φυσική τους εξόντωση. Ηρήσθω εν παρόδω άξιον αναφοράς είναι το γεγονός πως σύμφωνα με έρευνες θυματοποίησης στατιστικά οι γυναίκες αποτελούν σχεδόν αποκλειστικά τα θύματα σε υποθέσεις βιασμών, ενδοοικογενειακής βίας και υποθέσεις ανθρωποκτονίας από τους συζύγους ή συντρόφους τους. Επιπλέον, παρατηρείται πως οι γυναίκες θυματοποιούνται συχνότερα από άτομα του οικείου οικογενειακού/συγγενικού τους περιβάλλοντος.
Γυναικοκτονία
Ο όρος γυναικοκτονία προέρχεται από τον αγγλικό όρο femicide και feminicide που δημιουργήθηκε από την ένωση των λέξεων female (γυναίκα) και homicide (ανθρωποκτονία). Σύμφωνα με τον ΟΗΕ «γυναικοκτονία είναι μια θανατηφόρα επίθεση κατά μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού που πραγματοποιείται απλώς και μόνο λόγω του φύλου του θύματος και έχει τις ρίζες της στην ανισότητα των φύλων και στους κοινωνικούς, πολιτισμικούς και θρησκευτικούς κανόνες και συμπεριφορές που επικρατούν εντός των παραδοσιακών κοινωνιών». Κατά το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ισότητας: «Γυναικοκτονία είναι η δολοφονία μιας γυναίκας από ερωτικό σύντροφο και ο θάνατος μιας γυναίκας ως αποτέλεσμα πρακτικής που είναι επιβλαβής στις γυναίκες. Ο ερωτικός σύντροφος νοείται ο πρώην ή νυν σύζυγος ή σύντροφος, ανεξάρτητα από το αν ο δράστης έχει μοιραστεί ή μοιράζεται την ίδια κατοικία με το θύμα».
Στην έκθεση του ΟΗΕ αναφέρεται ότι ο αριθμός των γυναικών και των κοριτσιών που δολοφονήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο το έτος 2022 είναι στο υψηλότερο επίπεδο που έχει παρατηρηθεί ποτέ σε σχέση με τα τελευταία είκοσι έτη και συγκεκριμένα 89.000 νεαρά κορίτσια και γυναίκες δολοφονήθηκαν σκόπιμα, ενώ στα περιστατικά (σε ένα ποσοστό ύψους 55%) ο δράστης ήταν είτε ο σύντροφος του θύματος είτε κάποιο μέλος της οικογένειας του. Τα νούμερα αυτά μπορεί να είναι ανατριχιαστικά αλλά είναι πραγματικά και μας δείχνουν ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να παλεύουν παγκοσμίως για το αυτονόητο, ήτοι την ασφάλεια τους.
Έγκλημα πάθους ή έγκλημα μίσους;
Σύμφωνα με την κλασική εγκληματολογία στα εγκλήματα πάθους ή αλλιώς εγκλήματα ερωτικής ζηλοτυπίας, σαν κίνητρο τέλεσης είναι δυνατόν να δοθεί μια ψυχοπνευματική έκλυση συναισθημάτων. Τα εγκλήματα αυτά διαφέρουν από τα εγκλήματα αφανισμού, τα οποία διαπράττονται με σκοπό τον αφανισμό του θύματος. Τα εγκλήματα ερωτικής ζηλοτυπίας πρέπει να διακρίνονται από περιπτώσεις ανθρωποκτονίας, στις οποίες το έγκλημα διαπράττεται λόγω κακών σχέσεων ή μίσους μεταξύ των νυν ή πρώην συζύγων ή ερωτικών συντρόφων και στις οποίες η ζήλεια δεν αποτελεί το βασικό και μοναδικό κίνητρο του δράστη. Συνεπώς στις περιπτώσεις που ο δράστης δεν φθονεί απλά το θύμα του αλλά θέλει ουσιαστικά να το αφανίσει, τότε είναι πολύ πιο πιθανό να μιλάμε για εγκλήματα μίσους.
Στην εγκληματολογία έγκλημα μίσους συνιστά κάθε έγκλημα εναντίον προσώπου ή ακόμα και ιδιοκτησίας, στην τέλεση του οποίου ο θύτης παρακινήθηκε από το μίσος ή την προκατάληψη που τρέφει απέναντι στο θύμα του, επειδή το τελευταίο ανήκει σε μία συγκεκριμένη φυλή, θρησκευτική ομάδα, εθνότητα κλπ. Η γυναικοκτονία αποτελεί ένα έγκλημα μίσους που βασίζεται στο φύλο. Πρόκειται για την δολοφονία γυναικών επειδή είναι γυναίκες. Η γυναικοκτονία αποτελεί μία ακραία μορφή σεξιστικής και έμφυλης βίας.
Η τυποποίηση του όρου γυναικοκτονία
Τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο διεξάγεται μία συζήτηση για το κατά πόσο, πέρα από την υπάρχουσα τυποποίηση του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας στον Ποινικό Κώδικα, θα έπρεπε να δημιουργηθεί και μία νέα εγκληματολογική και ποινική κατηγορία για τις γυναικοκτονίες.
Στον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα δεν περιλαμβάνεται διάταξη για τον όρο γυναικοκτονία και τυποποίηση του ως διακεκριμένη περίπτωση εγκλήματος. Η γυναικοκτονία τιμωρείται με τη διάταξη του άρθρου 299 ΠΚ για την ανθρωποκτονία από πρόθεση ως ακριβώς δηλαδή και το κοινό έγκλημα της ανθρωποκτονίας. Θα έλεγε βέβαια κανείς ότι το αδίκημα της ανθρωποκτονίας τιμωρείται πάντοτε με υψηλές ποινές και συγκεκριμένα με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης όταν μιλάμε για εκ δόλου ανθρωποκτονία και με την ποινή της κάθειρξης στις εν βρασμώ ανθρωποκτονίες.
Έχει υποστηριχθεί από κάποιους θεωρητικούς ότι η θέσπιση ενός νέου ποινικού αδικήματος με τον όρο γυναικοκτονία θα οδηγούσε σε μία διάκριση της προστασίας της ανθρώπινης ζωής, στην οποία δεν χωρούν διακρίσεις φύλου, χρώματος ή καταγωγής. Διαμετρικά αντίθετη άποψη έχει πληθώρα θεωρητικών και νομικών που υποστηρίζουν την εισαγωγή του όρου γυναικοκτονία στο ποινικό μας δίκαιο. Η αυστηρότερη ποινική μεταχείριση και αντιμέτωπιση της γυναικοκτονίας δεν θα πρέπει να συνδέεται με το διαχωρισμό του εννόμου αγαθού της ζωής (το οποίο αναγνωρίζεται ισάξια σε όλους τους ανθρώπους) αλλά στην μεγαλύτερη ηθική απαξία και στα κίνητρα του δράστη. Όταν το κίνητρο του δράστη είναι το μίσος του για το θύμα και εν προκειμένω το μίσος του για το φύλο του θύματος, όταν έχουμε όλο και πιο συχνά συνεχείς περιπτώσεις γυναικοκτονιών, τότε ναι πρέπει να θεσπιστεί ειδική διάταξη για τον όρο γυναικοκτονία με υψηλότερη ποινή. Επιπροσθέτως, η ποινικοποίηση της γυναικοκτονίας θεωρείται σκόπιμη στο βαθμό που αποτρέπει την εφαρμογή της παρ. 2 της διάταξης του άρθρου 299 ΠΚ που αφορά την περίπτωση του βρασμού ψυχικής ορμής καθώς και επίκληση των ελαφρυντικών περιστάσεων που δύναται να αναγνωριστούν. Το ορθότερο κατά την γράφουσα θα ήταν η γυναικοκτονία να συνεχίσει να τιμωρείται με το άρθρο 299 ΠΚ αλλά με την προϋπόθεση ότι αυτό θα ήταν εμπλουτισμένο με την εισαγωγή μίας νέας παραγράφου, η οποία θα συνιστά επιβαρυντική περίσταση και θα εφαρμόζεται αποκλειστικά σε υποθέσεις γυναικοκτονίας.
Τέλος, σε κάθε περίπτωση σκόπιμο θεωρείται να αναφερθεί πως πέρα από την υποχρέωση θέσπισης διάταξης για την γυναικοκτονία στην μείωση του φαινομένου καίριο ρόλο διαδραματίζει και η σοβαρή και άμεση αντιμετώπιση των περιστατικών αυτών από την αστυνομία. Οι διωκτικές αρχές πρέπει να αρχίσουν να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τις καταγγελίες των γυναικών, ακόμα και για τις λιγότερο ποινικά κολάσιμες, σε σχέση με την γυναικοκτονία, πράξεις, όπως είναι η παρενοχλητική παρακολούθηση, το λεγόμενο stalking, το οποίο ως έχει δείξει πληθώρα υποθέσεων μέχρι σήμερα, δύναται να οδηγήσει στην πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας, ήτοι στην φυσική εξόντωση του θύματος.
